Waarom vinden we elkaar aanspreken zo moeilijk?

4 min leestijd
29 januari 2025 12:06:03 CET

Door Hannelore Hemeltjen en Sipke Ruijter geschreven.

"Ik wil er eigenlijk wel iets van zeggen, maar..."

"Het is misschien niet zo belangrijk."

"Wie ben ik om er wat van te zeggen."

Herkenbare gedachten? Je bent niet de enige. Op de werkvloer, waar samenwerking en communicatie essentieel zijn, blijkt het aanspreken van collega's op gedrag vaak een van de grootste uitdagingen. Een docent die consequent te laat zijn toetsen aanlevert, een collega die zich niet aan gezamenlijke afspraken houdt, of een teamlid dat tijdens vergaderingen steeds op zijn telefoon zit. We zien het gebeuren, maar vinden het lastig om er iets van te zeggen. Maar waarom vinden we dit zo moeilijk? En wat maakt het aanspreken van elkaar zo'n uitdaging in de dagelijkse praktijk?

In het eerste blog van deze reeks beschreven we het belang van een professionele cultuur, vervolgens hebben we handvatten en criteria gegeven in blog twee om te bepalen wat (on)professioneel gedrag is. Nu is het tijd om aandacht te geven aan misschien wel het belangrijkste gereedschap voor het bouwen van die professionele cultuur: het effectief aanspreken van elkaar, met behoud van relatie (Galenkamp & Schut, 2020). In deze derde blog gaan we dieper in op waarom we het zo moeilijk vinden om elkaar aan te spreken. In het laatste onderdeel zullen we vervolgens concrete handvatten bieden voor hoe je elkaar precies kunt aanspreken. 

De uitdaging van aanspreken in de onderwijspraktijk

In onze trajecten met scholen merken we dat teams graag beter willen worden in het aanspreken van elkaar op ongewenst gedrag, zoals het niet nakomen van afspraken. In de praktijk blijkt dit een uitdaging op alle niveaus, zowel horizontaal (tussen collega's onderling) als verticaal (tussen leidinggevenden en medewerkers). Alhoewel ons werk bijna volledig bestaat uit communiceren, wijst de praktijk uit dat dit specifieke onderdeel daarvan een ingewikkeld thema blijft. Positieve feedback geven in de vorm van een compliment gaat ons over het algemeen nog wel goed af. Wanneer we het gedrag van de ander echter graag anders zouden zien, wordt het lastig: voor de zender én de ontvanger. ​​

Wil je meer praktische inzichten en direct toepasbare strategieën voor een sterke schoolcultuur? Download gratis onze Onderwijs Whitepaper en ga direct aan de slag.

 

De impact van aanspreken en feedback op ons systeem

Een geruststelling is dat deze moeite met feedback geven en ontvangen heel menselijk is en wetenschappelijk valt te verklaren. Feedback geven én ontvangen kan namelijk resulteren in wat wetenschappers een 'social threat response' noemen (Van Overwalle, 2009). Dit is een automatische reactie van ons systeem waarbij zowel psychologische als fysieke stressresponsen kunnen optreden bij situaties die we als sociaal uitdagend ervaren. 

Deze reactie heeft verschillende redenen. Ten eerste willen we de relatie met de ander over het algemeen niet op het spel zetten. Daarnaast willen we als 'kuddedieren' graag bij de groep horen, in dit geval de 'work tribe'. Dat betekent dat we niet te veel op willen vallen, omdat we het risico lopen te worden verstoten. Tot slot vergt het best wat moed om de ander aan te spreken. We moeten over een onrustig en onprettig gevoel heen stappen.

De fight or flight reactie kan loskomen bij aanspreken

Neurowetenschappers hebben aangetoond dat als je mensen onderwerpt aan sociale afwijzing, zoals een vervelende blik of gebaar, de hersenen hetzelfde beeld laten zien als iemand die fysiek gevaar loopt (Eisenberger, Lieberman & Williams, 2003). Ons lichaam reageert ook hetzelfde: ons gezicht verkleurt, onze hartslag gaat omhoog en ons (slimme, mentale) brein gaat op stand-by. Elkaar aanspreken (feedbackgesprekken) activeert deze 'social threat response'. We schieten in de welbekende reflex van vechten, vluchten of bevriezen en ons vermogen om rustig na te denken of te reflecteren neemt af. Door deze onderhuidse systemen slikken we soms meer van de ander dan goed is voor onszelf en de organisatie.


Herken je eigen reactiepatroon

Neem een situatie in gedachten waarin het geven of ontvangen van feedback niet soepel verliep. Wat gebeurde er met je? Werd je boos en ging je in de verdediging (vechten)? Probeerde je het gesprek zo snel mogelijk te beëindigen (vluchten)? Of viel je stil en wist je niet meer wat te zeggen (bevriezen)?

Deze reacties zijn volkomen natuurlijk. Als mensen zich sociaal bedreigd voelen, zijn ze bijvoorbeeld geneigd de feedback als onwaar te bestempelen. Iemand kan boos worden, stilvallen of er niet over in gesprek willen. Op een later moment, als ons brein weer rustig en in balans is, kan er over het algemeen wel weer een gesprek gevoerd worden.


Meer didactische tips en bewezen strategieën? Vraag gratis het boek '33 Tips voor VO/HBO Didactiek' aan en versterk je lespraktijk.

*Alleen voor schoolleiders of verantwoordelijke voor schoolbrede implementatie onderwijskwaliteit. Maximaal één exemplaar per onderwijsinstelling.

Vooruitblik

Nu we begrijpen waarom het aanspreken van elkaar zo moeilijk kan zijn, is de volgende stap om te leren hoe we dit toch op een effectieve manier kunnen doen. In de volgende blog introduceren we het AUB-model: een praktische methode om elkaar aan te spreken met behoud van relatie. We zullen zien hoe we onze natuurlijke reacties kunnen herkennen en ombuigen naar constructief gedrag dat bijdraagt aan een professionele schoolcultuur

Benieuwd hoe jij met jouw team kan bouwen aan een professionele cultuur? Lees hier alles wat je moet weten om te starten met het professionaliseren van de cultuur in jouw organisatie. 

Bronnen:

  • Claude. (2024). Conversatie over tekstanalyse methoden [AI conversatie]. Anthropic. https://anthropic.com/claude
  • Eisenberger, N. I., Lieberman, M. D., & Williams, K. D. (2003). Does rejection hurt? An fMRI study of social exclusion. Science, 302(5643), 290–292.
  • Galenkamp, H., & Schut, R. (2020). Handboek professionel schoolcultuur. Focus op koers en gedrag.
  • Van Overwalle, F. (2009). Social cognition and the brain: A meta-analysis Human Brain Mapping, 30(3), 829–858.

 

Nog geen reacties

Laat ons weten wat je denkt